باب: كل معروف
صدقة.
33. HER BiR MA'RUF (iYiLiK) BiR SADAKADIR
حدثنا علي بن
عياش: حدثنا
أبو غسان قال:
حدثني محمد بن
المنكدر، عن
جابر بن عبد
الله رضي الله
عنهما،
عن
النبي صلى
الله عليه
وسلم قال: (كل
معروف صدقة).
[-6021-] Cabir İbn Abdullah r.a.'dan rivayete göre Nebi
Sallallahu Aleyhi ve Sellem:
"Her maruf (iyilik) bir sadakadır" buyurdu.
حدثنا آدم:
حدثنا شُعبة:
حدثنا سعيد بن
أبي بردة بن
أبي موسى
الأشعري، عن
أبيه، عن جده
قال:
قال
النبي صلى
الله عليه
وسلم: (على كل
مسلم صدقة).
قالوا: فإن لم
يجد؟ قال:
(فيعمل بيديه
فينفع نفسه
ويتصدق).
قالوا: فإن لم
يستطع أو لم
يفعل؟ قال:
(فيعين ذا
الحاجة
الملهوف). قالوا:
فإن لم يفعل؟
قال: (فليأمر
بالخير، أو
قال: بالمعروف).
قال: فإن لم
يفعل؟ قال: (فليمسك
عن الشر فإنه
له صدقة).
[-6022-] Said İbn Ebi Burde İbn Ebi Musa el-Eş'arı'den, o
babasından, o dedesinden, dedi ki: "Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem şöyle
buyurdu:
Her Müslümana bir sadaka düşer. Ashab: Ya bulamazsa, diye sordu.
Allah Rasulü: Eliyle çalışır, hem kendisine faydası dokunur, hem
tasadduk eder, buyurdu. Ashab: Eğer gücü yetmezse ya da böyle yapmazsa, diye
sordular.
Allah Rasulü: Bunaimış derecedeki ihtiyaç sahibi kimseye yardım
eder, buyurdu. Ashab: Eğer yapmazsa diye sordular.
Allah Rasulü: O halde iyiliği emretsin -yahut: marufu emretsin-
buyurdu.
Ashab: Eğer bunu da yapmazsa diye sordu.
Allah Rasulü: Şer işlemekten kendisini alıkoyar. Şüphesiz ki bu,
onun için bir sadakadır, buyurdu."
Fethu'l-Bari Açıklaması:
"Her bir maruf (bir iyilik) bir sadakadır." İbn Battal
dedi ki: Bu hadis, kişinin hayır namına yaptığı her bir işin yahut söylediği
her bir sözün karşılığında ona bir sadaka yazılacağına delildir.
İbn Ebi Cemra dedi ki: "Maruf" adı, şeriatin delilleri
ile iyiliğin amellerinden olduğu bilinen her şeyin ismidir. Adeten bu işin
böyle olup olmaması arasında fark yoktur. Sadakadan maksat ise sevaptır. Eğer
bu işle birlikte niyet de olursa sahibi kesin olarak ecir alır, değilse ecir
alması ihtimali vardır. (Devamla) dedi ki:
İşte bu, sözde sadakanın sadece hissedilir maddi işlere munhasır
olmadığına da işaret etmektedir. Mesela, sadaka vermek, sadece varlıklı
kimselere ait bir imkan değildir. Aksine herkes çoğu hallerde herhangi bir
zorlukla da karşılaşmaksızın onu yapabilecek gücü bulabilir. Hadisteki "her
Müslüman üzerinde bir sadaka vardır" ifadesi, mekarim-i ahlak hususunda
böyle bir yükümlülük vardır, demektir. Yoksa bu, icma' ile bir farz değildir.
İbn Battal dedi ki: Sadakanın asıl anlamı, kişinin malından
tatawu olmak üzere çıkarıp verdiğidir. Kişinin yaptığı bu işle, sadakati isabet
ettirmek üzere vacip (farz) olan hakkında da kullanılır. Kişinin hakkından
olmakla birlikte kendisi ile başkasını kollayıp gözettiği her bir şeye sadaka
denilir. Çünkü o, bu yolla kendisine tasaddukta bulunmuş olur.
İbn Battal dedi ki: Bu hadiste çalışıp kazanmaya da dikkat
çekilmektedir.
Böylelikle kişi kendisine gerekli harcamaları yapacak ve
kazancından tasaddukta bulunacak, dilenmenin zilletinden de kendisini kurtarmış
olacak.
Hadis ayrıca mümkün olduğu kadar hayır işlemeye ve bu
hayırlardan herhangi bir işe yönelip de onda zorlukla karşılaşırsa bir
başkasına geçmesine, başkasına yönelmesine de bir teşvik vardır.
"Eğer" acizliğinden yahut tembelliğinden
"yapamazsa" demektir.
"Eğer yapamazsa, diye sordular. Allah Rasulü: Şer
işlemekten kendisini alıkoysun ... buyurdu." İbn Battal dedi ki: Bu
hadiste kelamcılar arasından bir işi terk etmek amel değildir, diyenlerin
aksine terkin, kul için bir amel ve bir kesb ifade ettiğini kabul eden kimseler
lehine bir delil vardır. el-Mühelleblden de diğer hadisin bir benzeri şöylece
naklediimiştir: "Kim bir kötülük yapmak isteyip de onu yapmayacak olursa,
ona bir hasene olarak yazılır."
Derim ki: Bu hadisin şerhine dair açıklamalar ileride Rikak
bölümünde gelecektir. Buna göre "hasene, kötülük işlemeyi kararlaştırıp
da, onu yüce Allah için terk edip işlememesi halinde iyilik olarak
yazılır." İşte o vakit böyle bir terk de amele dönüşür ve bu da kalbin bir
fiili demektir.
باب: طيب
الكلام.
34. HOŞ VE GÜZEL SÖZ
وقال أبو
هريرة، عن
النبي صلى
الله عليه
وسلم: (الكلمة
الطيبة صدقة).
Ebu Hureyre, Nebi s.a.v.'den: "Hoş ve güzel söz bir
sadakadır" dediğini rivayet etmiştir.
حدثنا أبو
الوليد: حدثنا
شُعبة قال:
أخبرني عمرو،
عن خيثمة، عن
عدي بن حاتم
قال:
ذكر
النبي صلى
الله عليه وسلم
النار، فتعوذ
منها وأشاح
بوجهه، ثم ذكر
النار فتعوذ
منها وأشاح
بوجهه، قال
شُعبة: أما
مرتين فلا
أشك، ثم قال:
(اتقوا النار
ولو بشق تمرة،
فإن لم تجد
فبكلمة طيبة).
[-6023-] Adiy İbn Hatim'den, dedi ki:
"Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem ateş'i söz konusu etti,
ondan Allah'a sığındı ve yüzünü öbür tarafa çevirdi. Sonra yine ateşi söz
konusu etti, ondan Allah'a sığındı ve yüzünü öbür tarafa çevirdi."
Şu'be dedi ki: Bunu iki kere sözkonusu ettiğinden şüphe etmiyorum.
Sonra şöyle buyurdu:
"Bir hurmanın yarısı ile dahi olsa ateşten korunmaya bakınız.
Eğer o da olmazsa güzel bir söz ile bunu yapınız."
Fethu'l-Bari Açıklaması:
"Hoş ve güzel söz". (Bu anlamdaki) et-Tayyib:
Duyuların lezzet aldığı şey demektir. Bu da bağlı olduğu şeyin farklılığına
göre değişiklik arzeder. İbn Battal dedi ki: Hoş söz, iyilik yapmanın en üstün
şekillerindendir. Çünkü yüce Allah:
"Sen en güzel şekilde defet. "(Fussilet, 34) diye
buyurmuştur. Defetmek ise bazen fiil ile olabildiği gibi, söz ile de olur.
"Ebu Hureyre, Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellemiden: Hoş söz
bir sadakadır, dediğini rivayet etmektedir." İbn Battal dedi ki: Hoş sözün
sadaka olması şöyle açıklanır: Mal vermek kendisine mal verilen kişinin kalbini
sevindirir ve kalbinde beslediği kötü duyguları alıp götürür. Hoş söz de
böyledir. Bu bakımdan her ikisi arasında benzerlik vardır. Daha sonra Adiy İbn
Hatim'in hadisini zikretmektedir ki bu hadiste: "Bir hurmanın yarısı ile
dahi olsa kendinizi ateşten koruyunuz" buyurulmuştur.